Sanayi asıl işine döndü, kârlılık arttı

Nurdoğan ARSLAN ERGÜN

İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından hazırlanan sanayi kesiminin devler ligini belirleyen ve 1968’den bu yana aralıksız olarak açıklanan ‘Türkiye›- nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’nın 2022 yılı sonuçları açıklandı. Araştırmada, 2022 yılında üretimden satışlara nazaran en büyük kuruluş, 418,4 milyar liralık satışlarıyla Tüpraş olurken, bu kuruluşu 189,2 milyar lira ile Star Rafineri takip etti.

Üçüncü sırada ise 140,1 milyarlık üretimden satışlarıyla Ford Otomotiv yer aldı. Sıralamanın birinci 10’unda yer alan şirketlerde 2021 yılına nazaran bir değişiklik olmadı. İSO 500’de üretimden satışlar 2022 yılında yüzde 119 artarak 2 trilyon 48 milyar liradan 4 trilyon 485 milyar liraya çıktı. Geçmiş yıllara nazaran 500 Büyük sıralamasında dikkat çeken bir nokta faaliyet dışı gelirlerin kar ve ziyan toplamı içindeki artış oranının yüzde 44.1’lerden yüzde 23’e gerilemesi oldu.

Yüksek enflasyon nedeniyle 2022 yılında sanayi kuruluşlarının karları nominal olarak yüksek artışlar gösterdi. Kar edenlerin periyot karları yüzde 80.6 artarken, ziyanlar ise yüzde 49.8 azaldı. Enflasyondan arındırılmış gerçek göstergelere bakıldığında ise 500 büyük kuruluşun gerçek periyot karı yüzde 34.7 arttı.

2022’de net kambiyo karlarındaki ivme kaybının tesiriyle üretim faaliyeti dışı gelirlerin sonlu artış gösterdiğinin altını çizen Erdal Bahçıvan, “2022’de üretim faaliyeti dışı gelirlerin karlılığa katkısı bir epey azalmış bulunuyor. 2022 yılında İSO 500’ün başka faaliyetlerden olağan gelir ve karları 683 milyar lira iken, sarfiyat ve ziyanları 572 milyar lira olarak gerçekleşti.

Bu iki sayı ortasındaki fark alındığında, İSO 500’ün üretim faaliyeti dışı net geliri 111 milyar lira arttı ve bir evvelki yıla nazaran artış oranı da yüzde 14,6 ile hudutlu seviyede gerçekleşti. Üretim faaliyeti dışı gelirlerinin periyot kar ve ziyan toplam içindeki hissesinin son 5 yılda yüzde 88 seviyesinden yüzde 23’lere kadar gerilediğini görüyoruz. Bu da bize endüstricinin son yıllarda giderek daha fazla temel faaliyetlerine odaklandığını ve karını gerçek işinden elde ettiğini gösteriyor” dedi.

Büyüme özkaynaklardan geldi

Araştımaya nazaran, 2022’de İSO 500’ün faal toplamı yüzde 83 artarak 2,1 trilyon liradan 3,9 trilyon liraya yükseldi. Etkinler içerisinde ana kalemler incelendiğinde, dönen varlıklar yüzde 78 artışla 1,4 trilyon liradan 2,5 trilyon liraya; duran varlıkların ise yüzde 95 artışla 706 milyar liradan 1,4 trilyon liraya yükseldi.

Aktiflerdeki büyümenin geçmiş yıllardan farklı olarak borçlanmadan fazla özkaynak yoluyla finanse edildiğine dikkat çeken Bahçıvan’ın verdiği bilgiye nazaran, 2022’de özkaynaklar 624 milyar liradan 1,4 trilyon liraya yükselerek yüzde 124 arttı.

Toplam borçlar 1,5 trilyon liradan 2,5 trilyon liraya çıkarak yüzde 67 büyüdü. Yüksek karların takviyesinin yanı sıra borçlanma imkan ve eğilimindeki düşüşün tesiriyle, İSO 500 kuruluşlarında borçların hissesi yüzde 70,7’den yüzde 64,3’e geriledi, özkaynakların hissesi da yüzde 29,3’ten yüzde 35,7’ye çıktı.

Kârlılık rasyoları 2021’e nazaran düştü

İSO 500’ün 2022’de faaliyet karı yüzde 96 artarak, 342 milyar liradan 671 milyar liraya çıktı. Buna karşılık faaliyet karlılığı oranı, yüzde 14,8’den 2 puan düşerek yüzde 12,8’e geriledi. Faiz, amortisman ve vergi öncesi kar yüzde 100’e yakın bir artışla 405 milyar liradan 808 milyar liraya yükseldi.

Aynı yılda FAVÖK karlılığı oranı, faaliyet karlılığında olduğu üzere 2,1 puan düşüşle yüzde 17,5’ten yüzde 15,4’e geriledi. Vergi öncesi kar ve ziyan toplamı yüzde 121 artarak 219 milyar liradan 485 milyar liraya yükseldi. Lakin satış karlılığı oranı 0,2 puan düşüşle yüzde 9,3’e indi. Bahçıvan, “Bu da bize tüm karlılık rasyolarında geçen yıla nazaran daha düşük bir kar yılı geçirildiğini gösteriyor” dedi.

ÜFE ve TÜFE enflasyonunda makas genişledi

İSO 500’de üretimden satışlar 2022 yılında yüzde 119 artarak 2 trilyon 48 milyar liradan 4 trilyon 485 milyar liraya çıktı. Bu artışta, ihracattaki güçlü performansın yanı sıra canlı yurtiçi talep, yükselen kur ve fiyatlar ile ihracat gelirlerinin TL karşılıklarındaki artışın belirleyici rol oynadı.

İSO 500 büyük kuruluşlarının üretimden satışlardaki gerçek değişimlerine bakıldığında 2022 dataları yılsonu tüketici enflasyonu arındırıldığında üretimden satışların gerçek olarak 2021 yılına nazaran yüzde 33,3 ile hayli yüksek bir artış sergilediği görülüyor.

“Reel değişimleri hesaplarken son yıllarda daima yaptığımız üzere bu yıl da, yılsonu TÜFE enflasyonunu kullandık” diyen Erdal Bahçıvan, “Fakat başka taraftan biliyoruz ki 2022 sonunda TÜFE enflasyonu yüzde 64,27 iken ÜFE enflasyonu yüzde 97,72’ye ulaşmıştı.

Bu noktada endüstricinin ekonomik gerçeklerini yansıtan asıl enflasyonun ÜFE olduğunu hatırlatarak, ÜFE’nin çok daha süratli arttığını ve üretici ile tüketici enflasyonu ortasındaki makasın hayli geniş olduğunu vurgulamak istiyorum. Hakikaten yılsonu ÜFE enflasyonu kullanıldığında, üretimden satışlardaki gerçek artış yüzde 10,8’e iniyor” diye devam etti.

Şirketler finansmanı iç borçlanmayla çözdü

İSO 500’de mali borçlar yüzde 64 artışla 796 milyar liradan 1,3 trilyon liraya çıktı. Öbür borçlar da yüzde 70’e yakın artışla 711 milyar liradan 1,2 trilyon liraya yükseldi. 2021’e misal formda 2022’de de öteki borçların mali borçların üzerinde bir büyüme sergilediği dikkat çekiyor.

Bahçıvan, “Faaliyetlerin finansmanında ticari borçlar daha fazla kullanılmış durumda. Ticari borç kullanımının artmasından, firmaların kaynak muhtaçlığını finans kuruluşları dışında, kendi içlerinde borçlanarak çözmeye çalıştıklarını anlıyoruz” dedi.

Finansman etkileri

2023 sonuçlarına yansıyacak Araştırmaya nazaran, finansman sarfiyatları 2022’de yüzde 32,6 artarak 209 milyar liradan 277 milyar liraya yükseldi. Böylelikle finansman masraflarının faaliyet karına oranı besbelli bir düşüş göstererek yüzde 61,1’den yüzde 41,3’e indi.

Bahçıvan, “Görüldüğü üzere 2022’de finansman masrafları işletmelere çok daha az yük olmuş. Lakin burada 2022’nin düşük faiz ortamı ve kredi kullanımını sıkı koşullara bağlayan düzenlemelerin de tesirli olduğunu unutmamak gerekiyor. O günkü finansal şartlar, bugünkü faiz ve krediye erişim şartlarıyla karşılaştırıldığında ortadaki makasın ne kadar yüksek olduğu biliniyor.

Dolayısıyla finansman masraflarının faaliyet karına oranındaki görece güzelleşmenin, ne kadar sürdürülebilir olduğunu gelecek yıl açıklayacağımız 2023 yılı İSO 500 bilgilerinde daha net bir biçimde göreceğiz” yorumunu yaptı.

Daha kuvvetli şartlar sanayiciyi bekliyor

“Türk sanayicisi güçlü zorluklarda finansı yönetmeyi öğrendi” diyen Erdal Bahçıvan, “Sanayi devlerimizin birçok temel göstergede azımsanmayacak iyileşmelere imza attı. Öte yandan gerek global ve lokal ölçekteki birçok makro gösterge ve gelişme, 2023’ün sanayicilere çok daha güçlü şartlar sunduğunu gösteriyor.

Bu sürecin tesirlerini önümüzdeki yıl açıklayacağımız 2023 yılı İSO 500 sonuçlarında göreceğiz. Zira global iktisatta sıkılaşan para siyasetlerinin tesirlerini gecikmeli olarak görmeye başladık. Hakikaten gerek dünya üretiminin seyri gerekse euro bölgesi, ABD ve İngiltere üzere ana ihracat pazarlarımıza ait beklentiler, 2023’te 2022’ye nazaran daha düşük büyüme temposuna işaret ediyor” dedi.

“Önümüzdeki süreçte kırılmalar olabilir”

İktisadın küçülmeye başladığı bir periyotta bu borç döngüsüne girilmesinin, gerçek kesimi en çok zorlayan mevzulardan biri olacağını söyleyen Erdal Bahçıvan, şöyle devam etti: “Bu durumun önümüzdeki günlerde bölümler ortasındaki bedel zincirlerinde bir kırılmaya neden olabileceğine dikkatinizi çekmek istiyorum.

Bu finansman modeliyle yatırımların tekrar başlaması mümkün değil.” İSO 500 kuruluşlarında borçların vadelerine nazaran gelişimine bakıldığında ise kısa vadeli mali borçlardaki artışın yüzde 99 ile uzun vadeli mali borçlardaki yüzde 37’lik artışın üzerinde gerçekleştiği görülüyor.

Kısa vadeli mali borçların toplam mali borçlar içindeki hissesinin 2022’de birinci defa yüzde 50 bandını aşarak yüzde 42,8’den yüzde 52,1’e yükselmesi dikkat çekiyor. Bahçıvan, “Bu artışta, negatif faiz ortamının yanı sıra yeni kredi uygulamalarının kısa vadeli kredi kullanımını özendirmede tesirli olduğu anlaşılıyor. Yüksek faiz ortamında firmaların bu durumdan çok daha olumsuz etkileneceğini söyleyebiliriz” dedi.

Devreden KDV sorunu büyüdü

Devreden KDV sorunu ile ilgili de değerlendirmelerde bulunan Bahçıvan, “İSO 500’ün devreden KDV yükü yüzde 107 oranında artarak 49 milyar liraya yaklaştı. Paranın maliyetinin bu kadar arttığı devirde endüstricinin alacağı devletin kasasında tutuluyor. Sanayiciyi rahatlatacak tahlil, devreden KDV alacaklarının Eximbank kredilerine dönük bir teminat aracına dönüştürülmesi sorunun en rasyonel tahlili olur” dedi.

OVP kararlılıkla uygulanmalı

Türk sanayicisinin, tedarik meselelerine ve içerdeki finansman düşüncelerine rağmen, 2022 yılında da Türkiye’nin büyüme ve kalkınması gayretinde en ön saflarda yer aldığını belirten Erdal Bahçıvan, “Bunun devam edebilmesi için en büyük gereksinim finansal istikrar. Sürdürülebilir büyüme için gerekli finansal istikrarın tekrar tesisi için iktisat idaresi tarafından atılan adımları kıymetli. Bu nedenle kararlılıkla uygulanmasını beklediğimiz Orta Vadeli Program’ın muvaffakiyetinin, dış kaynak akışını da sağlayacağına inanıyorum” dedi.

Depremzede 66 firma listede

Önceki yıllarda mayıs ayında paylaşılan araştırmanın, bu yıl zelzele felaketleri nedeniyle eylül ayında açıklandığını söz eden Erdal Bahçıvan, “Bu yılın başında ülkemizi derinden yaralayan Kahramanmaraş sarsıntısını yaşadık. Birçok sanayi tesisimiz haftalarca faaliyete geçemedi. 2021 listemizde bu sayı 72 idi. 2022 yılında ise bu sayının 66 olduğunu görüyoruz. Bu şirketlerimizin de mali datalarını paylaşabilme noktasına gelmesiyle birlikte İSO 500 araştırmamıza başlayarak en kısa müddette tamamladık” diye konuştu.

Kredi azaldı faiz masrafı düştü

Uzun vakittir kredi musluklarının kapandığından yakınan sanayi bölümünde, bu durum İSO 500 listesine ‘ödenen faiz giderlerinde’ düşüş olarak yansıdı. Düşük faiz oranları ve MB’nin düşük faizli kredi imkanlarının da tesiriyle faiz sarfiyatları düştü. 2021 yılında 500 büyük sanayi kuruluşunun ödediği faiz masrafları yüzde 104.7 iken geçen yıl bu oran 46.9 oldu.

En büyük 500 sanayi kuruluşu raporundan notlar

-Sanayi istihdamı 520 bin kişi artarak en yüksek noktaya çıktı.

-İhracatta birinci üç sırada rafineri ve otomotiv dalı yer aldı.

-Sanayide girdi ve eser fiyatları birinci yarıda yükseldi, ikinci yarıda geriledi.

– Sanayi malları ihracatı, 28,3 milyar dolar artarken, ölçüde hudutlu arttı.

– İmalat endüstrinin ulusal gelir içindeki hissesi yüzde 22,1 olarak gerçekleşti.

-Dış pazarlardaki yavaşlamaya karşın ihracat yüzde 14 oranında arttı.

-Öz kaynak artışı, bilanço büyümesinin üzerinde oldu.

-Toplam borçların içinde mali borçların yükü azalış gösterdi.

-Öz kaynak karlılığı yüzde 34,8’lik oranla yüksek seviyesini korudu.

-Yabancı sermayeli kuruluşların hissesi karda arttı, satışta geriledi.

-Net katma kıymette kârın hissesi 5.5 puan artışla yüzde 39,4’e yükseldi.

-Kar eden kuruluş sayısı 442’ye yükselerek 15 yılın doruğuna çıktı.

-Zarar eden kuruluş sayısı 2022 yılında 95’ten 58’e geriledi.

Un ve bakliyat dikkat çekti

İlk 500’de un ve bakliyat firmaları sıralamalarını kayda bedel oranda artırdı. Ulusoy Un 102 sıra, Arbel Bakliyat 158 sıra atladı. Besin bölümünde en çok sıralamasını artıran firma 491 ile Verde Yağ ve 223 Tarım Kredi ve 222 sıra atlayan Tukaş Besin yer aldı.,

Tekstil eserleri ve hazır giyside 27 firma listede

İSO 500 listesine dokumacılık eserleri ve hazır giysi dalında giren şirket sayısı 27 oldu. Listede Sun Dokuma 69, Küçükçalık 82, Çalık Denim 42, Sanko Dokumacılık İşletmeleri 22, Zorluteks Dokumacılık 62, Menderes Dokuma 11, Almaxteks 4, Şireci Dokumacılık 8, Karafiber Dokuma 35, MelikeTekstil 34, Mem 28, Tayeks Dış Ticaret ve Dokuma 18, Biska Dokuma 16, Fazilet Soft Dokuma 33, Burteks Dokumacılık 92, Bayteks Dokumacılık 276, Harput 56 sıra gerilerken, Kordsa Teknik Dokumacılık 16, Hugo Boss 20, İskur Boya 61, Üniteks 14, Üniteks Boya 210, Narteks 177, Atlasdenim 39, TYH Milletlerarası Dokuma 22, Aster 77 sıra yükseldi.

Enerjide süratli yükseliş

İlk 500’de yer alan elektrik firmaları kıymetli bir muvaffakiyet gösterdi. Listede sıralaması en fazla değişen firma 321 sıra atlayan Eksim Güç oldu. Sıralamasını artıran ikinci firma ise 252 sıra yükselen İzdemir Güç yer aldı.

Halka açık şirketlerin sayısı 73 ile en yüksek seviyeye çıktı

İSO 500’de 2022’de halka açık kuruluşların sayısı 73 ile en yüksek seviyeye ulaştı. Halka açık kuruluşların sayısı 2017-2021 devrinde 65-69 bandında seyrederken 2022’de listeye 8 şirket daha eklenmiş oldu.

Halk açık şirketlerin üretimden satışlar içindeki hissesi yüzde 30.8’den yüzde 32.3’e, ihracattaki hissesi yüzde 30.8’den yüzde 34.1’e, faiz, amortisman ve vergi öncesi kar/zarar hissesi ise yüzde 32.6’dan yüzde 33.2’ye çıktı. Bu şirketlerin devir kâr ve ziyan toplamındaki hissesi ise yüzde 46.2’den yüzde 33.6’ya düştü. Halka açık şirketlerin fiyatla çalışanlar içindeki hissesi yüzde 24.4’e yükseldi.

Kaynak: Dunya.com